Coğrafi İşaretli Ürün, Yöresel Ürün, Organik Ürün
Bugün size herkesin çokça karıştırdığı ya da çok önemsemediği ve en çok duyduğuna güvendiği bu üç tür üründen bahsedeceğim. Coğrafi İşaretli Ürünler, Yöresel Ürünler ve Organik Ürünler… İlk olarak yöresel ürünleri düşündüğümüzde adından da belli olacağı üzere belli bir yöreye ait olan ürünlere verilen addır. Mesela Taşköprü Sarımsağı, Maraş Biberi, Ayvalık Zeytinyağı, Ezine Peyniri gibi ürünlerin hemen hepsine yöresel ürün diyoruz. Ayrıca endemik bitkiler ya da o yörede üretilen çeşitli ürünlerde yöresel ürünlere örnek teşkil eder. Uşak halısı, Şile Bezi, Kula El Halısı gibi insanlar tarafından işlenmiş o yöreye özel ürünler de yöresel olarak adlandırılır. Organik ürünlere gelirsek genel olarak gıda ürünlerini düşünebiliriz. Organik dediğimiz aslında doğal şartlar altında üretilmiş ürünlerdir. Suni gübre, gdo ve benzeri yapay teknolojiler ve katkılar kullanılmadan üretilen bitkisel ve hayvansal ürünlere genel olarak organik ürünler diyoruz. Bir yöreye özel üretilmeyen bir ürün organik olabilir. Mesela Taşköprü Sarımsağı'nı alıp Antalya’da organik şartlarda üretebilirsiniz ama o ürettiğiniz sarımsağın adı Yöresel Taşköprü Sarımsağı olmaz, organik sarımsak olur. Taşköprü Sarımsağı olması için sadece o yörede üretilmesi gerekir. Organik ürünler içinde genel olarak gıda ürünleri çoğunluktadır demiştik. Ancak ürün geliştirmenin çokça geliştiği zamanımızda organik ketenden üretilmiş kumaşlardan, organik ahşaptan üretilmiş oyuncaklara kadar birçok ürün üretilmeye de başlanmıştır. İnsanların bilinçlendikçe doğala olan düşkünlüğü ürün geliştirmeyi güçlendiriyor. O sebeple hem yöresel konuda unutulmuş birçok ürün gün yüzüne çıkıyor hem de organik ürünlerde de birçok çeşitte ürün üretiliyor.
Coğrafi İşaret bir tescildir. Ürüne, yöreye, üretim şekline, mevsimine, tadına, tasarımına göre birçok standarttın dünyadaki ilgili kurumlarca patent altına alınarak tescil ettirilmesine Coğrafi İşaret diyoruz. Peki bu Coğrafi İşaretin Standardını belirlemek için kurumlar neden patent kurumlarına başvuruyorlar? İşte bahsettiğimiz tüm ayrım burada devreye giriyor. Bir ürünün sadece yöresinde üretilmesi, o işi bilen ustalarca üretilmesi ya da organik üretilmesi Coğrafi İşaret alması için yeterli değildir. Coğrafi İşaret Şartnamesi'nin yazıldığı diyebileceğimiz Sicil Belgesi'nin düzenlenmesi ve belirlenmesi öyle kolay bir süreç değil. Bir ürünün yöresel olup olmadığı o bölgede ki kurumlar, üniversiteler ve ileri gelenler tarafından araştırılır. Sonrasında o yörede üretilen birçok ürün bir araya getirilir, karşılaştırılır, birçok testten geçirilir. Son olarak o bölgeye gerçekten ait olduğuna karar verilen en değerli ürünün standardı yazılmaya başlanır. Tabi bu standartlar kurumlara, bilirkişilere sunulur. Ana dert şudur: Gerçekten o yöreye özel ve o yörede üretilen en iyi ürünü, adını, standardını tescil etmektir. Bu yapıldığında tüm dünyada o ürün, o bölgenin ürünü olarak tescil edilmiş olacaktır.
Örneğin; Söke Körüklü Çizmesini ele alalım. -Sayası ve taban astarı dana derisinden, astarı keçi derisinden, tabanı ve ökçesi ise köseleden üretilen; “Baklava (Akordeon) körük” ve “Düz körük” çeşitleri olan geleneksel üretim yöntemlerine sadık kalınarak tamamen elde üretilen sağlıklı bir ayak giyimi şeklinde üretilmek zorundadır-. Bu sadece giriş paragrafının il cümlesi. Gerçek bir Söke Körüklü çizmesi üretmek için bu cümlede yazan gibi onlarca şartı yerine getirme zorunluluğu vardır. Bu durum el sanatlarından, yiyecek içecek ürünlerine, halıdan, mobilyaya her ürün için geçerlidir. Eğer bu standartların bütününü yerine getirmiyorsa o ürün Coğrafi İşaret Tescili alamaz.
Coğrafi işaretler, Menşe adı ya da Mahreç işareti olarak tescil edilir. Gıda, tarım, maden, el sanatları, sanayi ürünleri coğrafi işaret tesciline konu olabilir. Birbirlerinden farkı ise; bazı ürünler istediği kadar standartları yerine getirsin sadece yöresinde üretilebilir, bazı ürünler yöresi dışında standartları yerine getirdiği takdirde de üretilebilir. Bu iki tescil şekli de Coğrafi İşaret Tescili'ne girer. Peki bu tescil alınırsa ne olur? İşte önemli soru budur. Diğer ürünlerden tüm farkı oluşturan durumda bu sorudur diyebiliriz. O ürün ismi Coğrafi İşaret alınmadan kullanılamaz. Örneğin, İzmit Pişmaniyesi üretiyorsunuz. Eğer Coğrafi İşaret şartnamesindeki prosedüre göre üretmiyorsanız İzmit Pişmaniyesi diyemezsiniz. Çünkü bu isim tescillenmiştir ve ilgili üretim prosedürüne uymuyorsanız coğrafi işaretli ürün ürettiğinize dair ürünlerinize bu şekilde markalayamazsınız, kullanamazsınız. Aynı şekilde İtalyan Rokfor peyniri ya da Maraş Dondurması diyemeyeceğimiz gibi. Eğer Coğrafi İşaretiniz yok ise o ürün gerçek bir Malkara Eski Kaşar Peyniri değildir. Olması için Coğrafi İşaret Tescili'nde yazan üretim tüm prosedürlere uymanız ve tüm standartları yerine getirmeniz ve daima kontrollerden geçmeniz gerekir.
Peki bu kadar dikkat edilmesinin nedir diyebilirsiniz doğal olarak. Sebebi bu tip ürünler özel, değerli ve bazıları yüzyıllara dayanan üretim proseslerini içinde saklıyor. İnsanların talebi gün geçtikçe artıyor ve bu tip ürünlerle o yöreyi, kültürü daha kolay tanıyorsunuz. Düşünsenize Rusya’ya gidip Matruşka Bebeği alıyorsunuz ya da İtalya’ya gidip Roccaverano peyniri, Fransa'ya gidip Rokfor Peyniri ve Şarap.. Eğer Kahramanmaraş’a giderseniz dondurma yersiniz ya da Gaziantep’e giderseniz Baklava, Kayseri’den Bünyan Halısı alırsınız. Liste böyle uzar gider. Şimdi düşünün Maraş Dondurmasını Hollanda’da dükkan açıp Amsterdam Dondurması diye satabilir miyiz? Eğer tescil alınmamışsa satılabilir. Nasıl ki yüzyıllardır üretilen Gaziantep Baklavası, Yunan Baklavası diye dünyaya sunuldu işte Coğrafi İşaretiniz yok ise birileri taklidini yapar ve üzerine kendi adını yazabilir. Bir başka sorunda yediğiniz her baklava Gaziantep Baklavası mı, değil mi? Yani birileri bir baklava üretir, Gaziantep Baklavası diyebilir. Onun gerçekten Gaziantep Baklavası olduğunu ancak Coğrafi İşaretinden anlayabiliriz. İşte tüm bu ve buna benzer sorunları ortadan kaldırmak için Coğrafi İşaret Tescili almak, tescilli ürünleri kullanmak elzemdir.
Biraz uzun anlatmak gereken bir konuyu olabildiğince sizlere özet yapmaya çalıştım. Sanırım bu noktadan sonra organik, yöresel ya da Coğrafi İşaretli ürünler hakkında ayrımı çok daha kolay yapabilirsiniz. Eğer bu yöresel ve kültürel ürünleri insanlığa armağan eden üreticilerimizi desteklemek, o yöreleri gezip görmekten ötesini yapmak istiyorsak kesinlikle Coğrafi İşaretli Ürünleri kullanmalı, teşvik etmeli ve benimsemeliyiz. Coğrafi İşaretli Ürünler, el emeği, göz nuru, tabiatın armağanı, ağız tadıdır. Her şeyden önemlisi güvenilir ve gerçektir. Herkesin ilk olarak Coğrafi İşaretli Ürünlerle Mutluluk Kültürünü yaşaması dileğiyle…